Recensie: The Fifth Estate
Vandaag gaat de film over het ontstaan van WikiLeaks in Nederland in première. Peter Teffer zag 'm al.
Wie een film recenseert moet meestal balanceren tussen genoeg nuttige informatie geven maar niet te veel spoilers verklappen. Dat speelt minder bij een film over werkelijke gebeurtenissen van een paar jaar geleden, die bekend zijn bij iedereen die wel eens het nieuws volgt. En zeker niet bij een film over klokkenluiderswebsite WikiLeaks.
WikiLeaks zelf was er begin september als de kippen bij om het script van The Fifth Estate, die vandaag in Nederland in première gaat op internet te zetten. Het gelekte script werd door WikiLeaks voorzien van een reeks opmerkingen over wat er allemaal mis is met de film. Zeker één kritiekpunt snijdt hout: "The Fifth Estate is slechts een kant van het verhaal".
The Fifth Estate gaat over de ontstaansgeschiedenis van WikiLeaks en is gebaseerd op twee boeken die begin 2011 zijn verschenen. Een daarvan is geschreven door Daniel Domscheit-Berg, een Duitser die een van de woordvoerders was van WikiLeaks tot hij in herfst van 2010 na een ruzie met oprichter Julian Assange de website verliet. Zijn boek Inside WikiLeaks laat zien hoe hij bevriend raakte met Assange, maar hoe de relatie langzaam vertroebelde doordat Berg steeds meer het idee kreeg dat Assange alleenheerser van de site wilde zijn. (Het andere boek heet WikiLeaks: Inside Julian Assange's War on Secrecy en is van journalisten David Leigh en Luke Harding)
De ongemakkelijke idolatie die Berg aanvankelijk heeft voor Assange, maar ook zijn ietwat naïeve blik op hun vriendschap, komt op het witte doek nog duidelijker over dan in het boek dat de echte Berg schreef. De verhouding tussen de twee is scheef en dat vertolken Benedict Cumberbatch (Assange) en Daniel Brühl (Berg) overtuigend.
De film geeft een aardig overzicht van de geschiedenis van WikiLeaks voor zover bekend. Het laat zien hoe steeds meer mensen betrokken raken bij de site, onder meer de IJslandse parlementariër Birgitta Jónsdóttir, gespeeld door Carice van Houten. Er is ook geprobeerd om de kant van de Amerikanen te laten zien, die woedend waren na de publicaties van geheime oorlogsdocumenten over Irak en Afghanistan, en de diplomatieke berichten die in 2010 naar buiten kwamen via WikiLeaks.
Maar wat mist aan deze 'dramatische thriller' (aldus IMDB) is spanning. Deels komt dat omdat we als kijkers net als bij de Titanic weten hoe het eindigt. Maar ook omdat de gebeurtenissen zelf nu eenmaal niet bijzonder spannend waren. We zien wel hoe vermoedelijke spionnen Assange in een café in de gaten houden, maar er gebeurt verder niets. We zien wel hoe Berg computers verbrandt en kapot slaat, in een metaforische verbeelding van de virtuele wereld, maar zelfs die verbeelding gaat nog steeds over digitale documenten. Niet heel sexy.
Het enige 'schrikmomentje' in de film – spoiler alert! – is een moordaanslag, maar die wordt gepleegd in Kenia, ver weg van de hoofdrolspelers. Een andere scène die in de buurt komt van wat je in een thriller verwacht, is de poging van informant Tarek Haliseh (gespeeld door Alexander Siddig, onder Star Trek-fans bekend als Doctor Bashir) om zijn land te verlaten voordat WikiLeaks zijn in diplomatieke documenten genoemde naam bekend maakt. Maar omdat de personages in levensgevaar slechts platte types zijn, zorgt dit maar voor weinig emotionele respons bij de kijker.
Een andere zwakte aan de film is dat de gebeurtenissen ná het vertrek van Daniel Berg in 2010 grotendeels achterwege zijn gelaten. De beschuldigingen van de twee Zweedse vrouwen aan het adres van Julian Assange is slechts een voetnoot aan het einde van de film. De makers hebben niet geprobeerd om te laten zien hoe Assange naar de ambassade van Ecuador is gevlucht, hoewel dat nog spannende scènes had kunnen opleveren.
Wel geven ze Assange het laatste woord in een fictief interview. Daarin doorbreekt de fictieve Assange de vierde wand door te vertellen wat hij van de film vond. "De WikiLeaks-film? Welke? Oh die. Die is gebaseerd op de twee slechtste boeken", zegt Assange. Wil je de waarheid weten? Niemand gaat je de hele waarheid vertellen. Ze zullen je alleen hun versie vertellen. Als je de waarheid wilt, moet je die zelf gaan zoeken."
Een aardige knipoog die iets van zelfspot geeft aan een film die verder toch vooral aardig geprobeerd is, maar net niet uit de verf komt. Overigens kan de echte Assange zelfs om dit laatste woord van de fictieve Assange niet lachen. "Het bezoedelt enige toekomstige kritiek van de echte Julian Assange met het stigma van de fictieve", aldus de uitgebreide de kritiekpunten van WikLeaks.