Uitlegparty: CO2-compensatie, handel in gebakken lucht?

Sinds het succes van Al Gore’s 'An Inconvenient Truth' is er een wildgroei ontstaan van klimaatneutrale producten en diensten. Rijden, vliegen, drinken, betalen en zelfs internetten. Je kunt het zo gek niet bedenken of het is wel klimaatneutraal te doen. Wie wil er nou niet consumeren zonder bij te dragen aan de klimaatverandering? Door de CO2-uitstoot die je daarbij veroorzaakt te compenseren met het aanplanten van bomen, is dat volgens veel aanbieders heel goed mogelijk. ‘Opname van CO2 uit de atmosfeer kan onder meer worden gerealiseerd door aanplant en bescherming van bossen. Groeiende bomen nemen CO2 op uit de atmosfeer en zetten het om in zuurstof en hout. Door voldoende bomen aan te planten wordt eenzelfde hoeveelheid CO2 opgenomen als er aan uitstoot is veroorzaakt’, zegt bijvoorbeeld Cleanbits, dat duurzaam internet wil promoten.

<font size="1">Coldplay's bos in India bleef bij goede bedoelingen.</font>

Voor wie klimaatneutraal wil internetten, lijkt het planten van een bos misschien een oplossing. Maar het compenseren van al onze CO2-uitstoot door bomen te planten, is volgens universitair docent Sanderine Nonhebel, werkzaam bij het Centrum voor Energie en Milieukunde (IVEM) in Groningen, onbegonnen werk. ‘Er is niet genoeg grond op aarde beschikbaar om dit te doen. En tropisch regenwoud omkappen om een klimaatbosje aan te leggen, lijkt me ook niet helemaal de bedoeling’, zegt ze.

‘Ik heb even zitten rekenen. Een halve hectare bos legt per jaar even veel CO2 vast als een kleine auto per jaar uitstoot (20.000 km). Om CO2-neutraal te kunnen rijden moet elke autobezitter dus ook grondbezitter worden. Een hectare landbouwgrond kost ongeveer 40.000 euro. Als je echt CO2-neutraal wilt rijden, kost dat dus al 20.000 euro alleen aan grond. De kosten voor de aanleg en onderhoud van het bos zitten er nog helemaal niet in. Een vliegreis van 10.000 km vraagt een hele hectare als compensatie. Als je jaarlijks op reis gaat, moet je dus nog eens 40.000 euro investeren. In Nederland rijden 6 miljoen auto's, daarvoor is dus 3 miljoen hectare bos nodig om de CO2 vast te leggen. We hebben in Nederland maar 2 miljoen hectare landbouwgrond tot onze beschikking.’

Wie schuldvrij wil vliegen, rijden of internetten kan daarvoor voor een klein bedrag echter al terecht bij een van de twee Nederlandse aanbieders van klimaatcompensatie: de stichting Trees for Travel en de Klimaat Neutraal Groep. Op de websites van de twee bedrijven kun je zelfs eenvoudig uitrekenen hoeveel energie je verbruikt tijdens een reis en hoeveel bomen moeten worden geplant om de CO2-uitstoot daarvan te compenseren.

<font size="1"> KLM maakt klimaatcompensatie wel heel goedkoop.</font>

Stel, je vliegt van Amsterdam naar New York en weer terug. Dan zou je volgens de berekeningen van de Klimaat Neutraal Groep 2,57 ton CO2 uitstoten. Om dat te compenseren ben je nog geen 26 euro kwijt. Lekker goedkoop dus. Volgens Trees for Travel levert eenzelfde reis 3 ton CO2-uitstoot op en moeten negen bomen worden geplant om dat te compenseren. Totale kosten: 27 euro.

‘Echt CO2 vastleggen met bomen is schreeuwend duur en Nederland is daarvoor veel te klein. De kosten die gerekend worden in de campagnes voor klimaatneutraal vliegen liggen in orde van grootte van een paar euro voor 1000 km. Voor dat geld kan het helemaal niet. Ook niet in het buitenland waar de prijzen per hectare veel lager liggen’, reageert Nonhebel. ‘Het enige wat de campagnes doen is mensen bewust maken van de gevolgen van hun reizen, maar ze scheppen een veel te zonnig beeld van de kosten die nodig zijn om hun gedrag klimaatneutraal te maken. Voor een paar euro ben je van je schuldgevoel af.’

Daarnaast zou volgens Tros Radar een groot deel van het geld dat je aan de organisaties betaalt voor het planten van bomen, helemaal niet worden besteed aan het milieu. ‘Dat komt doordat er zoveel bedrijven betrokken zijn bij het planten van de bomen. Eerst gaat er 19 procent btw af, vervolgens wordt er ruim 20 procent ingehouden door Trees for Travel. Met het overige bedrag gaan ze naar stichting Face, de organisatie die de bomen daadwerkelijk laat planten. Daar blijft ook nog eens 31 procent aan de strijkstok hangen. Dan gaat er tenslotte nog vijf procent naar een certificaat door een Climate Clearinghouse.’ Van het totale bedrag dat je aan de compensatie besteedt blijft 56 procent aan kosten hangen, zo rekent Tros Radar voor. Bij GreenSeat, een merk van de Klimaat Neutraal Groep, zou zelfs driekwart van het geld niet bij de bomen terecht komen.

Uit onderzoek van de Volkskrant blijkt dat de compensatie van CO2-uistoot zelfs nep is. ‘Zo blijkt een speciaal aangeplant klimaatbos in Limburg al jaren te bestaan en worden bestaande buitenlandse ontwikkelingsprojecten achteraf geclaimd als klimaatproject’, aldus de krant. ‘De Klimaat Neutraal Groep kocht in 2007 de klimaatkredieten van meerdere kleinschalige ontwikkelingsprojecten. Maar sommige daarvan waren al volledig gefinancierd en van extra klimaatwinst was geen sprake. Na vragen hierover van de Volkskrant hebben de bedrijven de teksten op hun website aangepast of uitgebreid. Met de projecten zelf is volgens hen niets mis.’

Omdat er in Nederland niet genoeg ruimte is om ons energiegebruik te compenseren, zoeken de aanbieders van klimaatcompensatie hun heil over de grens. De klimaatbossen worden nu aangelegd in bijvoorbeeld Guatemala, Ecuador, Cambodja en Oeganda. Zembla vertrok begin maart naar Oeganda om polshoogte te nemen.

‘De samenwerkende energieproducenten richtten begin jaren negentig de stichting Face op. Face moet 150.000 hectare bos planten om de CO2 uitstoot van kolencentrales te compenseren. Die ruimte is er niet in Nederland, en hier is het duur. Daarom plant Face bossen in Oeganda’, aldus Zembla. ‘CO2-compensatie van burgers en bedrijven in Nederland leidt tot beslag van ruimte in vooral ontwikkelingslanden. Want de bossen moeten 99 jaar blijven staan en er kan dus niets anders met die grond gebeuren. In een land met landschaarste zoals Oeganda leidt dat onherroepelijk tot problemen.’

Uit de uitzending van Zembla blijkt dat mensen van hun land zijn gejaagd voor de aanplant van Nederlandse bomen. Volgens Boele Staal (bestuursvoorzitter van Stichting Face), die reageert in de uitzending, kan Face er niets aan doen dat dat gebeurd is: ‘Wij hebben er bij de lokale autoriteiten op aan gedrongen daar een einde aan te maken om ervoor te zorgen dat die mensen weer buiten de grenzen van het nationale park komen. Face is niet verantwoordelijk voor wat de Oegandese regering doet.’ (Lees persbericht Face)

<font size="1">Chimps in het klimaatbos in Oeganda. Foto: Face foundation</font>

Na de bevindingen van de Volkskrant klonk meteen de roep om controle op de projecten van bedrijven die aan klimaatcompensatie doen. Milieuminister Jacqueline Cramer vindt dat die bedrijven wel beter moeten informeren over hoe ze bijvoorbeeld vliegreizen klimaatneutraal maken, maar weigert de sector onder overheidstoezicht te stellen. Een extern onderzoeksbureau en het voorlichtingsinstituut Milieu Centraal beloven er nu op toe te zien dat klanten correcte informatie krijgen en dat beloofde klimaatcompensatie ook wordt gerealiseerd.

De ClimateNeutral Group wil echter een keurmerk in het leven roepen. Het heeft daartoe al een convenant getekend met Essent, Greenchoice, Rabobank, Trees for Travel en Visa Greencard. ‘Weet een consument met zo’n keurmerk dan honderd procent zeker dat het product of de dienst die het keurmerk draagt ook echt CO2-neutraal is?’, vroeg de Volkskrant. ‘Het keurmerk zegt niet dat een product CO2-neutraal is’, antwoordde Korthals Altes. ‘Het zegt dat het voldoet aan de voorwaarden die het keurmerk stelt en biedt transparantie over de manier van werken van de aangesloten partijen.’

<font size="1">Elk bedrijf z'n eigen bos. Deze is van Volkswagen.</font>

Het Wereld Natuur Fonds heeft al een keurmerk. ‘Het WNF heeft een duidelijk standpunt over compensatie: veel initiatieven (zoals bomen planten) zijn heel sympathiek, maar zetten geen zoden aan de dijk. Je zou veel meer bomen moeten planten dan er ruimte is, en het is natuurlijk volstrekt tegenstrijdig met het feit dat er ondertussen alleen al in het Amazonegebied vier voetbalvelden regenwoud per minuut worden gekapt’, aldus directeur Johan van de Gronden in Vroege Vogels. ‘Daarom kiest WNF voor de enige, gegarandeerde compensatiemethode, en dat is via Gold Standard-projecten. De projecten die in aanmerking komen voor het Gold Standard-label produceren duurzame energie, zonder extra CO2-uitstoot. Energie uit zon, wind, biogas of biomassa.’

Want de vraag is, of je met bomen überhaupt wel CO2-uitstoot kunt compenseren. ‘Het aanplanten van bossen heeft op zich nut, maar dan moet je er wel voor zorgen dat het hout na de kap bewaard blijft. Anders gaat al de vastgelegde CO2 weer de lucht in. Over het algemeen kun je zeggen dat het plantaardige systeem niet geschikt is om ons energiegebruik klimaatneutraal te maken, daarvoor gebruiken we eenvoudigweg te veel energie’, zegt Nonhebel. ‘Andere duurzame energiebronnen, zoals wind-, zonne-energie en dergelijke, bieden veel meer mogelijkheden.’

<object width="400" height="334"><param name="movie" value="http://www.youtube.com/v/196Xh_ITyHQ&amp;hl=en"><param name="wmode" value="transparent"><embed src="http://www.youtube.com/v/196Xh_ITyHQ&amp;hl=en" type="application/x-shockwave-flash" wmode="transparent" width="400" height="334"></object>

<font size="1">Rex Murphy over CO2 compensatie.</font>

Tot die conclusie kwam ook Biochemicus Lucas Reijnders in de uitzending van Radar. ‘Het duurt lange tijd voordat het CO2 in de boom zit en daarnaast blijft de boom niet eeuwig staan. Dus de CO2 komt gewoon weer terug in de atmosfeer. Op een zeker moment wordt een boom gekapt of valt hij om door een storm, ziekte of bosbrand. De CO2 wordt dan weer teruggeven aan de atmosfeer. Op deze manier schuif je de problemen dus alleen vooruit. Het is niet een goede manier om de klimaatverandering aan te pakken. Energie besparing, zuinige apparaten en bijvoorbeeld het investeren in windmolens of zonnecollectoren, dat zet echt zoden aan de dijk. Bomen planten doet dat niet of nauwelijks.’

Volgens bioloog Midas Dekkers heeft het planten van bomen maar heel kort effect. ‘Het helpt natuurlijk wel een beetje. Een druppel op een gloeiende plaat, dat is het juiste beeld’, zegt hij in de uitzending van Zembla. ‘Zolang die koolstof vast zit in zo’n boom heb je er geen last van. Maar het vervelende is, als je de boom weer in de fik steekt in de kachel, of die boom gaat gewoon dood van ouderdom, dan komt de koolstof weer vrij en heb je er opnieuw last van. Kooldioxide vastleggen in een boom is net zoiets als je vuilnis in een vuilnisvat gooien. Je bent het even kwijt, maar het is er nog wel, je bent er niet vanaf.’

Lees ook de uitlegparty over biobrandstoffen.