Alles wat je moet weten over AI

Door Jeroen Horlings

Zelfbewuste machines die zich tegen de mens keren, zoals in de Terminator-films, is voorlopig nog sciencefiction. Maar de razendsnelle opmars van kunstmatige intelligentie roept wel serieuze vragen op. Sinds de doorbraak van generatieve AI in 2022 is het gebruik ervan geëxplodeerd - naar schatting maakt een kwart van de Nederlanders regelmatig gebruik van AI-chatbots.

Waar AI tot voor kort op de achtergrond draaide, wordt het nu ingezet om tekst, beeld en code te genereren - in het onderwijs, de creatieve industrie en het bedrijfsleven. Achter de schermen woedt een wedloop tussen techreuzen, waarbij het niet alleen gaat om economische waarde, maar ook om macht, controle en de grenzen van automatisering. In dit artikel lees je welke bedrijven en LLM’s de AI-revolutie leiden, wat hun technologie vandaag al kan en welke maatschappelijke en politieke kwesties daarbij spelen.

Belangrijkste AI-spelers en hun modellen

De ontwikkeling van kunstmatige intelligentie wordt wereldwijd gedomineerd door enkele grote spelers. In de VS komt innovatie vooral uit private techbedrijven, met een commerciële focus en nauwe samenwerking met cloudleveranciers. In China is AI een strategisch domein waarin overheid en bedrijven samen sturen op technologische onafhankelijkheid. Europa volgt een regulerende koers, gericht op transparantie en ethiek. De EU AI Act is inmiddels grotendeels van kracht.

OpenAI en ChatGPT

OpenAI, oorspronkelijk opgericht als non-profit onderzoeksorganisatie, is sinds de lancering van ChatGPT in 2022 uitgegroeid tot een toonaangevend AI-bedrijf met een breed scala aan modellen. In april 2025 introduceerde het bedrijf GPT-4.1 (score: 1377), een model dat nog beter werkt voor codegeneratie en langere teksten. GPT-4.1 is beschikbaar voor betalende gebruikers en GPT-4.1 mini voor gratis gebruikers. Deze modellen zijn geïntegreerd in diverse toepassingen, waaronder Microsoft Copilot.

Anthropic en Claude

Anthropic is opgericht door voormalige OpenAI-medewerkers en richt zich sterk op het ontwikkelen van veilige en uitlegbare AI. Claude 4 staat bekend om zijn consistente gedrag en vermogen om lange contexten te verwerken. Daarmee is het model geschikt voor complexe documenten, beleidsanalyse en juridisch werk. Claude Sonnet is vrij toegankelijk; Claude Opus 4 (score: 1414) biedt meer rekenkracht en betere prestaties voor specialistische toepassingen.

Google en Gemini

Google is behalve AI-ontwikkelaar ook infrastructuurspeler, met wereldwijd dominante platforms als Android, Google Search, Gmail en YouTube. Gemini 2.5 is nauw geïntegreerd in deze diensten. In Chatbot Arena scoort Gemini 2.5 momenteel het hoogst (1476). Tijdens Google I/O 2025 kondigde het bedrijf versnelde uitrol van Gemini-functionaliteit in Android en Workspace aan.

Meta en LLaMA

Meta’s strategie wijkt af van die van de andere Amerikaanse spelers. In plaats van gesloten, commerciële modellen ontwikkelt Meta de LLaMA-serie als open-source AI. LLaMA 3.1 (score: 1333) wordt breed gebruikt door ontwikkelaars en onderzoekers, mede dankzij de flexibiliteit om het lokaal of domeinspecifiek toe te passen. Dit maakt het model aantrekkelijk voor organisaties die maximale controle of privacy wensen.

Apple Intelligence

Apple heeft zich lang op de achtergrond gehouden in de AI-wedloop. In 2024 kondigde het bedrijf groots ‘Apple Intelligence’ aan voor iPhone, iPad en Mac, met een focus op persoonlijke assistentie, privacy en on-device verwerking. Veel van de aangekondigde functies zijn nog niet gereed.

Perplexity AI

Perplexity AI ontwikkelt een snelgroeiende AI-zoekassistent (score: 1136) die directe antwoorden geeft op basis van webbronnen. Het bedrijf positioneert zich als transparant alternatief voor klassieke zoekmachines.

Microsoft Copilot en Azure

Microsoft is via de samenwerking met OpenAI en de diepe integratie van GPT-modellen in Windows, Office en Azure uitgegroeid tot een sleutelspeler in de AI-wereld. Copilot helpt bij tekstverwerking, presentaties en e-mail en tegelijk biedt Azure als cloudplatform AI-diensten aan bedrijven en ontwikkelaars. Daarmee is Microsoft ook een belangrijke infrastructuurspeler geworden.

Nvidia H100 en Blackwell

Nvidia speelt op de achtergrond een sleutelrol in de AI-wereld. Vrijwel alle AI-modellen worden getraind met behulp van de grafische processors (GPU’s) van het bedrijf. Daarvoor is enorme hoeveelheden parallelle rekenkracht nodig en juist daarvoor zijn Nvidia’s GPU’s, zoals de H100 en de nieuwe Blackwell-chips, de standaard in de industrie. De beschikbaarheid en kosten van deze chips bepalen direct hoe snel AI-bedrijven kunnen innoveren en opschalen. Nvidia is dus niet alleen een dominante speler in de gameswereld, maar ook in het wereldwijde AI-ecosysteem.

DeepSeek AI

Het Chinese DeepSeek AI is een van de meest opvallende nieuwkomers. Het laatste model (score: 1366) heeft sterke prestaties op het gebied van redenering en codering en is open-source beschikbaar. Tegelijk heeft China recent strengere beperkingen op open-source AI-modellen ingevoerd. In Europa worden Chinese AI-modellen zoals DeepSeek steeds vaker gebruikt, maar op politiek niveau zijn er zorgen over privacy en dataveiligheid.

Europese AI-spelers: Aleph Alpha en Mistral

Europa kent geen Big Tech-bedrijven van het formaat van de Amerikaanse of Chinese spelers, maar de twee belangrijkste Europese spelers zijn Aleph Alpha (Duitsland) en Mistral (Frankrijk). Zij ontwikkelen taalmodellen die sterk inzetten op transparantie en naleving van Europese regelgeving. Modellen als Luminous en Mistral 7B stellen betrouwbaarheid en ethiek centraal en zijn daardoor interessant voor de overheid, gezondheidszorg en rechtspraak.

Nederlandse AI’s

Er zijn zelfs Nederlandse AI-initiatieven. GPT-NL is een samenwerkingsproject van onder meer SURF, TNO en het NFI, en richt zich op een open en transparant taalmodel dat geschikt is voor gebruik in onderwijs, onderzoek en overheid. Daarnaast ontwikkelt het Nederlandse bedrijf Euqai de AI-zoekassistent Quizi.nl, die samenvattingen biedt zonder dat gebruikersdata naar Amerikaanse servers wordt gestuurd. Kleinere taalmodellen als Fietje en GEITje 7B zijn getraind op Nederlandstalige data. Fietje is lichtgewicht en geschikt voor bijvoorbeeld spellingscontrole en GEITje 7B, gebaseerd op Mistral, biedt meer rekenkracht en is interessant voor het produceren of verwerken van Nederlandstalige content (zonder trainingsdata van buitenlandse datasets).

Hete hangijzers rond AI

De snelle opmars van kunstmatige intelligentie heeft niet alleen technologische en economische implicaties, maar roept ook vragen op over machtsverhoudingen, eerlijkheid, auteurschap en maatschappelijke verantwoordelijkheid.

De verschuivende machtsbalans in zoekmachines en platforms

AI verandert hoe informatie wordt gezocht, aangeboden en geconsumeerd. Traditionele zoekmachines zoals Google, lang de poortwachters van het internet, staan onder druk door AI-chatbots die direct in natuurlijke taal antwoorden geven. De integratie van generatieve AI in zoekomgevingen verschuift het speelveld voor uitgevers, e-commerce en reclame. Websites verliezen verkeer, advertenties bereiken minder mensen en content wordt vaker indirect geconsumeerd via gegenereerde samenvattingen. Dit ondermijnt traditionele verdienmodellen en voor mediabedrijven en uitgevers heeft dit directe impact. Het raakt ook Google’s kernpositie als dominante zoekmachine plus het bijbehorende verdienmodel rond advertenties.

Spanningen tussen AI en de creatieve industrie

AI-tools zijn inmiddels volwaardige instrumenten voor beeldgeneratie, muziekproductie en tekst. Dat maakt ze aantrekkelijk voor bedrijven, maar bedreigend voor fotografen, illustratoren, schrijvers en artiesten. Platforms als Midjourney, Adobe Firefly, Sora, ChatGPT en Suno stellen gebruikers in staat om met enkele trefwoorden beelden of audio te genereren. Voor fotostocksites en ontwerpbureaus betekent dit dat de vraag verschuift van origineel werk naar AI-gegenereerde alternatieven, met lagere kosten, snellere levering en soms ook meer originele resultaten. Daardoor is er een juridische grijze zone ontstaan: wie is eigenaar van AI-gegenereerde content en mag een AI zomaar leren van beschermde werken?

AI in het onderwijs: kans of makkelijke uitweg?

Binnen het onderwijs kan AI een hulpmiddel zijn om leerlingen te ondersteunen bij begrijpend lezen, wiskunde of programmeeropdrachten. Maar het gebruik leidt ook tot zorgen over plagiaat, afhankelijkheid en luie leerlingen die hun huiswerk uitbesteden aan een AI-assistent. Docenten signaleren dat AI-ondersteunde antwoorden moeilijk te onderscheiden zijn van eigen werk van leerlingen. Tegelijk is het verbieden van AI in de praktijk lastig en misschien ook onwenselijk.

AI en werk: verschuivende vaardigheden

AI automatiseert steeds meer taken die voorheen als lastig automatiseerbaar golden: juridisch werk, administratie, klantenservice, marketing en zelfs basale medische triage. Tegelijk groeit de vraag naar functies die AI kunnen aansturen, beoordelen of corrigeren terwijl routinematig denkwerk juist krimpt. In sectoren als financiële dienstverlening, vertaalindustrie en helpdesks wordt al volop geïnvesteerd in ‘AI-assisted workflows’, waarin mensen en modellen samenwerken. Tegelijk leidt de wildgroei aan chatbots tot tegenreacties: bij complexere vragen lopen systemen vast en moet de klant smeken om een mens.

AGI: belofte èn risico van autonome kunstmatige intelligentie

Een bijzonder gevoelig onderwerp is de mogelijke komst van Artificial General Intelligence (AGI), ofwel een AI die autonoom functioneert. Net als een mens is deze breed inzetbaar, zelflerend en in staat om autonoom beslissingen te nemen. Hoewel we in de praktijk nog ver verwijderd zijn van een Skynet-scenario houden bedrijven en onderzoekers steeds nadrukkelijker rekening met de risico’s van ongecontroleerde autonomie.

Critici waarschuwen dat de ontwikkeling van AGI te snel gaat, zonder dat er voldoende controlemechanismen of internationale afspraken bestaan. Een vaak genoemd risico is dat een autonoom systeem ongewenste beslissingen neemt. Denk aan een AI die zonder menselijke tussenkomst economische markten aanstuurt of militaire systemen beheert, waarbij onvoorziene interacties kunnen leiden tot schade of escalatie. Daarnaast leeft de zorg dat een klein aantal bedrijven of staten buitensporig veel macht kan krijgen.

Welke impact heeft AI op de lange termijn?

Kunstmatige intelligentie verandert niet alleen hoe we werken of leren, maar zal op termijn mogelijk ook beïnvloeden hoe samenlevingen zijn ingericht, hoe macht wordt verdeeld en hoe we kennis definiëren. Hoewel de aandacht vaak uitgaat naar praktische toepassingen, verdient de structurele impact van AI minstens zoveel reflectie.

Technologische infrastructuur

AI versterkt een al langer zichtbare trend: technologische infrastructuur bepaalt steeds meer wie kan innoveren en wie achterblijft. Toegang tot rekenkracht, hoogwaardige data en geavanceerde modellen is cruciaal - voor bedrijven én landen. Daarmee groeit het belang van datacenters, AI-chips en cloudplatforms. Landen zonder eigen infrastructuur raken afhankelijk van leveranciers uit bijvoorbeeld de VS of China. Europese initiatieven als GAIA-X en de AI Act proberen daar grip op te krijgen, maar hebben niet het schaalvoordeel van de grote spelers. AI versnelt zo het ontstaan van digitale machtsblokken.

Geopolitiek en de AI-wapenwedloop

AI is ook een geopolitiek instrument; staten zetten het in voor cyberveiligheid, surveillance, propaganda, militaire besluitvorming en economische sturing. De VS en China investeren miljarden in AI met veiligheidsdoelen, Rusland en Oekraïne gebruiken AI voor (informatie)oorlogsvoering en Israël en Zuid-Korea voor grenscontroles. Op termijn dreigt een wapenwedloop, waarin steeds autonomere AI-systemen - ook in het kader van AGI - beslissingen nemen in conflictsituaties.

Democratie, controle en het risico op machtsconcentratie

AI brengt risico’s voor democratische processen, zoals grootschalige beïnvloeding, desinformatie en het ondermijnen van vertrouwen in publieke instituties. Generatieve AI is vaak niet meer van echt te onderscheiden in tekst, beeld en video. Manipulatief gebruik kan verkiezingen, publieke opinie en de legitimiteit van media ondermijnen. Via sociale media verspreiden nepbeelden zich razendsnel en factchecking blijft achter.

Bedrijven die de modellen, infrastructuur én data bezitten, bepalen wat AI ‘weet’ en hoe het antwoord. Dat is ook democratische uitdaging: wie bepaalt welke kennis relevant is? Wie mag corrigeren? En hoe houden burgers grip op informatie als AI de norm wordt?

Van feiten naar voorspellingen

AI-systemen opereren op waarschijnlijkheden en patronen; ze weten niet wat waar is, maar geven ‘waarschijnlijke’ antwoorden. Dit is krachtig, maar het introduceert ook ruis: hallucinaties, schijnzekerheid en contextverlies. Daardoor verandert de omgang met kennis; AI geeft niet ‘het juiste antwoord’, maar een waarschijnlijk antwoord. Doorvragen, controleren en interpreteren wordt dus belangrijker en dat vereist nieuwe vormen van geletterdheid: niet alleen digitaal, maar ook informatievaardig.

Conclusie

AI is geen gewone technologische vooruitgang. Het verandert hoe kennis ontstaat, hoe bedrijven en instituties functioneren en hoe macht wordt verdeeld. Het herschrijft de spelregels van onze economie, samenleving en politiek.

Toch blijft het debat vaak steken tussen hype en doemscenario’s, terwijl AI juist kansen biedt én lastige vragen oproept. Nu de technologie er is, is het aan ons hoe we die inzetten. Want Skynet mag dan fictie zijn, de keuzes die we maken over AI zijn dat allerminst.

Nog meer over AI en mis niets met onze Bright-app.