Privacyzorg: in steeds meer steden word je via je telefoon gevolgd

Winkelend publiek wordt steeds vaker via wifi- en bluetooth-signalen van telefoons gevolgd. Mensen worden daar onvoldoende over ingelicht.

Privacytoezichthouder Autoriteit Persoonsgegevens (AP) ontvangt regelmatig signalen van mensen die zich zorgen maken dat het zogeheten wifi-tracking inbreuk maakt op hun privacy. Daarom gaat de AP gemeenten en bedrijven wijzen op de voorwaarden die gelden voor het volgen van burgers via hun smartphone.

Citytraffic is één van de bedrijven die burgers via hun smartphone volgt. Het bedrijf werkt samen met dertig gemeenten, waaronder Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. De verzamelde data wordt verkocht aan onder andere gemeenten en winkels. Maar Citytraffic hangt ook scanapparatuur in steden zonder dat de gemeente hiervan op de hoogte is. "We hebben geen toestemming nodig, want we tellen gewoon mensen", aldus Huib Lubbers, oprichter van Citytraffic, tegen RTL Z.

De gemeente Utrecht reageert geschokt op het nieuws dat Citytraffic in twee drukke Utrechtse winkelstraten data verzamelt van winkelende mensen. "Hier horen wij absoluut over te zijn ingelicht, maar dat is niet gebeurd", aldus een woordvoerster. "Als ik op de Steenweg loop, wil ik niet dat mijn gegevens zomaar worden verzameld. We gaan deze zaak onderzoeken."

Zo werkt wifi-tracking

Bij wifi- en bluetooth-tracking wordt het signaal opgevangen en mac-adres geregistreerd. Dit is het unieke nummer van een apparaat, zoals je smartphone, tablet of laptop. Het mac-adres wordt door Citytraffic versleuteld opgeslagen, maar het bedrijf kan wel zien of waar een specifiek apparaat is geweest en voor hoe lang; of dat nu in Amsterdam, Utrecht, Hilversum of één van de andere tientallen steden is waar Citytraffic apparatuur heeft geplaatst.

Omdat het mac-adres wordt versleuteld en niet kan worden teruggeleid naar een individu, benadrukt Lubbers dat zijn bedrijf niet de privacywet overtreedt. Ook zegt hij dat je jezelf kunt uitschrijven om te worden gevolgd. "Ik snap dat mensen het idee van gevolgd worden niet prettig vinden", aldus Lubbers.

Volgens Lubbers informeren steeds meer bedrijven naar de diensten van Citytraffic: "Er zijn elk jaar meer apparaten die via wifi- en bluetooth-signalen uitzenden, waarmee we nauwkeurig kunnen meten." De toename van deze signalen komt bijvoorbeeld door de populariteit van bluetooth-accessoires als smartwatches en openbare wifi-hotspots waarmee mensen automatisch verbinden.  

Geen bordjes en 24/7 volgen

De AP meldt dat wifi-tracking alleen mag worden uitgevoerd als dat wettelijk is toegestaan, bijvoorbeeld door toestemming aan mensen te vragen. Dat gebeurt nu niet, en mensen worden ook niet geïnformeerd over dat een partij hen via hun smartphone volgt. In Rotterdam, waar Citytraffic samenwerkt met de gemeente, hangen bijvoorbeeld geen bordjes. "Maar we melden het wel op onze website", aldus een woordvoerder van de gemeente Rotterdam. De AP vindt dit desgevraagd 'een abstracte manier van informeren'.

Wilbert Tomesen, vicevoorzitter van de AP, vindt dat mensen die via hun telefoon worden gevolgd 'op zijn minst' hierover duidelijk moeten worden geïnformeerd: "Mensen komen in bestanden waaruit bijvoorbeeld valt af te leiden waar zij wanneer waren en wat hun winkelgedrag is." De AP vindt dat mensen zich in de openbare ruimte 'onbespied' moeten kunnen voelen.

Ook vindt de AP dat de scanapparatuur alleen op specifieke momenten mag worden ingeschakeld, bijvoorbeeld alleen in de periode wanneer het in een gebied echt noodzakelijk is. De apparatuur van Citytraffic volgt burgers vierentwintig uur per dag, zeven dagen in de week. De versleutelde mac-adressen worden ook 'zo lang mogelijk' opgeslagen. In alleen al Rotterdam gaat het dan om zo'n 36 miljoen scans per jaar. Door 'de combinatie van deze ontvangen signalen' meldt de AP dat het 'mogelijk is' dat ze onderzoek gaan doen naar Citytraffic.

Duidelijk en transparant

"Ik snap de ophef over wifi-tracking wel", zegt Lubbers. "Maar we zijn met Citytraffic duidelijk en transparant in wat we doen en wat we opslaan. Veel bedrijven en gemeenten profiteren van onze data." Lubbers noemt als voorbeeld Rotterdam, dat Citytraffic inzet om erachter te komen hoe ze winkelend publiek voor een langere periode in de binnenstad kunnen houden. In Rotterdam worden mensen op 26 plaatsen gevolgd, waarmee de gemeente de afgelegde route van mensen in kaart brengt.

"We analyseren dan hoe mensen zich verplaatsen in de binnenstad, maar ook of ze meer tijd doorbrengen in een winkelstraat nadat we aanpassingen hebben doorgevoerd", aldus de woordvoerder. "Zo hebben we onder andere klimrekken voor de markthal geplaatst, zodat kinderen kunnen spelen en ouders wat langer in het centrum blijven."

De gemeente Rotterdam meldt dat het discussies heeft gevoerd over de mogelijke inbreuk op de privacy van burgers, maar dat Citytraffic hen heeft verzekerd dat het bedrijf aan de Nederlandse privacywet voldoet.