© Rijksmuseum
De Nachtwacht met andere ogen
Het is een van de beroemdste schilderijen ter wereld en niet voor niets: ook na bijna 400 jaar blijft de Nachtwacht prachtig om te zien. En fascinerend, want hoe langer je kijkt, hoe meer je ontdekt. Wij zetten negen weetjes op een rij. En met de nieuwe AR-ervaring van RTL Nieuws bekijk je het meesterwerk met andere ogen, in je eigen huiskamer.
1. Dag of nacht?
In de 17de eeuw werd een stad als Amsterdam beschermd door compagnies van schutters, een soort ME van de stad, ingedeeld naar de wijk waarin ze woonden. Deze trotse schutters – veelal de rijkste burgers – lieten zich graag afbeelden op zo'n schuttersstuk. In het Rijksmuseum heet het schilderij dan ook officieel Schutters van wijk II onder leiding van kapitein Frans Banninck Cocq. Dat we het schilderij vanaf de 18de eeuw de Nachtwacht zijn gaan noemen, komt waarschijnlijk omdat het in die 150 jaar veel donkerder was geworden. Als je nu kijkt, zie je aan het licht dat Rembrandt het uitrukken van de schutters op klaarlichte dag heeft bedoeld.
2. Wie betaalt...
Kijkend naar de Nachtwacht zie je meteen wie belangrijk zijn: kapitein Frans Banninck Cocq en zijn luitenant Willem van Ruytenburgh. Zij staan namelijk vól in het licht. Maar wist je dat iedere schutter Rembrandt betaalde voor zijn plek op het schilderij en dat je, als je meer betaalde, gewoon vooraan kwam te staan? Waarschijnlijk hebben Banninck Cocq en Van Ruytenburg bovenop de 100 gulden die iedereen al betaalde, nog eens 500 gulden neergelegd voor hun prominente plek. Dat was cashen voor Rembrandt, want die in totaal 600 'florijnen' van toen zouden nu bijna 7500 euro waard zijn.
3. Verrassend lijnenspel
Naast licht gebruikt Rembrandt nog een techniek om op Banninck Cocq en Van Ruytenburgh de aandacht te vestigen. Volg maar eens met je ogen de lijnen van de musketten, lansen en de vaandelstok, want zo leidt Rembrandt je blik nog meer naar het illustere duo.
4. Wie is wie?
Het heeft eeuwen geduurd voordat alle mensen die op het schilderij staan geïdentificeerd waren. Dat lukte kunsthistoricus Bas Dudok van Heel in 2008, na jarenlang onderzoek. Een clou was natuurlijk het schild bovenaan waarop de namen van de betalende schutters stonden – maar er staan nog veel meer mensen op het doek. Rembrandt zelf bijvoorbeeld, wordt in ieder geval aangenomen. Hij is goed te herkennen omdat hij zoveel zelfportretten maakte.
Ontmoet de Nachtwacht
Wil je de leden van de compagnie ontmoeten? Dat kan! De echte Nachtwacht wordt grootschalig gerestaureerd, maar met onze augmented reality-ervaring projecteer je Rembrandts meesterwerk in je eigen woonkamer. Je maakt kennis met de figuren op het schilderij en kunt sommigen zelfs tot leven laten komen…
5. Het mooiste detail
Met de Nachtwacht toont Rembrandt zich de ware meester van het detail. Kijk hierboven maar eens goed naar de schaduw van de hand van Frans Banninck Cocq die op de jas van Willem van Ruytenburgh valt en waar tussen zijn vingers het wapen van Amsterdam prijkt. Hoezo oog voor detail...
6. Restauratie
De Nachtwacht werd drie keer aangevallen door vandalen: op 13 januari 1911 sneed een man door het doek met een schoenmakersmes, op 14 september 1975 maakte iemand met een broodmes grote zigzagsneden en op 6 april 1990 sproeide een man zoutzuur op het schilderij met een plantenspuit. Het schilderij werd na elke aanval gerestaureerd.
En ook dit jaar – het Rembrandtjaar – ondergaat het doek een grondige restauratie, maar gelukkig niet omdat het opzettelijk beschadigd is. Je kunt de werkzaamheden live bekijken in het Rijksmuseum.
De Nachtwacht voor de camera
De restauratie is boeiend om te zien, maar je kunt het schilderij daardoor wel minder goed van dichtbij bekijken. Gelukkig kun je daarvoor ook in Amsterdam terecht bij Nachtwacht360. Voor dit project hebben fotograaf Julius Rooymans en ontwerper Hans Ubbink lookalikes van alle figuren op de Nachtwacht gezocht. En ze gevonden, én ze precies zo gekleed als op het meesterwerk, én ze vastgelegd in hoge resolutie. In deze moderne interpretatie kun je alle details minutieus bewonderen, en dan ook nog in een nieuw perspectief bekijken... Hier lees je er meer over.
De acteurs en kostuums van Nachtwacht360 zie je voor een deel ook terug in onze AR-ervaring Ontmoet de Nachtwacht.
7. Herken de vrijgezel
De vaandeldrager springt eruit in zijn rode outfit. Hij was, net als alle andere vaandeldragers, vrijgezel: hij liep met de vlag ongewapend voorop in de strijd en liep dus het meeste risico. Als hij viel, liet hij als vrijgezel in elk geval geen vrouw en kinderen na. In de AR-experience vertelt hij je zelf waarom zijn kleding zo kleurrijk is.
8. Lesje 17de-eeuws schieten
Als je van links naar rechts naar de heren met de musketten kijkt, geeft Rembrandt je zomaar een lesje schieten in de 17de eeuw. Links wordt het kruit in de musket gegoten, in het midden wordt een musket afgeschoten en rechts wordt de musket schoongemaakt.
9. Stukje eraf
De Nachtwacht zoals we die nu kennen, is 363 cm hoog, 438 cm breed en weegt 337 kilo, inclusief lijst. Maar ooit was het nóg groter. In 1715 wilde men het schuttersstuk in het stadhuis hangen, het huidige Paleis op de Dam. Maar omdat de muur waar ze 'm wilden hebben wat kleiner was, moest er een stuk vanaf. Over hoe groot het origineel was, verschillen de meningen, maar we weten wel dat daarmee twee schutters zonder pardon hun plekje op het beroemde schilderij verloren. Dat is bekend omdat in 1655 een kleine kopie van het schilderij in zijn originele opzet werd gemaakt. Ook die is te zien in het Rijksmuseum.