Uitlegparty: Milieulabels

Keurmerken genoeg voor milieu, duurzaamheid en dierenwelzijn. Misschien wel te veel. Waar kun je blind op vertrouwen?

Voor steeds meer zaken in het leven zijn er keurmerken. Dat is op zich positief: er is een toenemende vraag naar producten met bijvoorbeeld een zo klein mogelijke aanslag op het milieu of zonder dierenleed of slavernij. Voor het gemak noemen we zo’n product dan eerlijk, duurzaam, puur, groen of iets anders zonder precieze definitie. En daar zit ’m de crux: het is nog steeds niet erg simpel om met volle zekerheid het product te vinden dat aan jouw eisen op die vlakken voldoet. Niet alleen zijn er meer keurmerken dan je kunt onthouden, door slim te spelen kan ook nog eens vrij makkelijk misbruik gemaakt worden van je goede trouw. Woorden als groen en duurzaam zijn niet beschermd en dus kan iedere fabrikant in principe zijn product als zodanig bestempelen. Geef je verpakking of reclame vervolgens bescheiden vorm in aardetinten en je bent al een eind op weg. Greenwashing heet dat. En dan heb je ook nog eens fabrikanten die hun eigen label in het leven roepen. Op de verpakking en mooie woorden van een fabrikant kun je dus niet zomaar af gaan.

Daarom vroeg ik dr. Lucas Reijnders, professor milieuwetenschappen, waar je als consument het beste op kunt letten als je milieuvriendelijk wilt winkelen. "Om te beginnen is er het EKO-label. Dat is betrouwbaar omdat het wettelijk is vastgelegd. Ook Milieukeur is een goeie. Beide hebben veel openbaarheid. Daarnaast vind ik het Engergielabel ook handig, al moet je daar vooral bij auto’s wel voorzichtig zijn. De testmethoden die zij toepassen zijn heel moeilijk te vergelijken met de praktijk." Met de wildgroei aan verschillende keurmerken is Reijnders niet bepaald tevreden. "Het wordt zo alsmaar ingewikkelder om je keuze te maken. Als iets wettelijk is vastgelegd, weet je dat het goed zit. Maar sommige labels zijn vreemd, achter andere zit gewoon enorme PR. Ik vind dat een buitengewoon zorgelijke ontwikkeling."

Ook de wispelturigheid van keurmerken en de toepassing ervan vindt Reijnders lastig. "Cradle to Cradle werkt bijvoorbeeld met vier certificaten: basic, silver, gold en platinum. Dat is lastig. En soms heeft een heel milieuvriendelijk product om wat voor reden dan ook helemaal geen keurmerk." Over het nieuwe EU-keurmerk is Reijnders overwegend positief: "Het is niet slecht een internationaal herkenbaar keurmerk te hebben. Juist met het oog op Nederland als groot import-export land. Maar bij zo’n internationaal logo worden de regels wel vaak op de achterhoede afgestemd. Wat dat betreft is het goed dat EKO nationaal dan weer een stapje verder wil gaan.”

Dat milieubewustheid niet van de ene op de andere dag ontstaat, kan Reijnders beamen. "EKO is bijvoorbeeld vanuit een garage begonnen. Door de jaren heen zijn ze enorm gegroeid." Verandering kost dan ook tijd en doorzettingsvermogen. "Niet alleen het bewust worden, maar juist het daadwerkelijk verschuiven van consumentengedrag kost veel tijd. Maar het is nooit een druppel op een gloeiende plaat. Bijvoorbeeld mensen die tien, twintig jaar geleden al vrijwillig voor toen nog veel geld hun huis isoleerden en zonnecellen gebruikten, hebben zich als voorlopers enorm opgeofferd. Van zulke dingen kijkt nu niemand meer op, toen was dat echt wel even anders. Een beter milieu bereik je dus met kleine stappen.”

Op welke keurmerken kun je letten?
De term ‘biologisch’ is binnen de EU wettelijk vastgelegd. Wanneer je dat op een product ziet staan, kun je er vanuit gaan dat daar onafhankelijk op gecontroleerd is.

Het EU-blaadje. Verplicht voor alle biologische producten die binnen de EU worden verkocht. Praktisch gezien weet je dan dat de ‘landbouw-ingrediënten’ voor minstens 95% biologisch zijn bij een —let wel— voorverpakt product met dat logo erop.

Het EKO-keurmerk. Deed wat het EU-blaadje voortaan doet. Brede bekendheid en goede reputatie. Wil door het verschijnen van het EU-blaadje de eisen wat naar boven bijstellen. Welwillende bedrijven kunnen dan betrouwbaar laten zien dat ze het serieus menen met ‘t milieu en best een stap meer willen zetten.

Het EU-blaadje en het EKO-keurmerk; beiden wettelijk vastgelegd

Fairtrade. Bestaat onder twee namen in Nederland. Fair Trade Original is een eerlijk merk dat zelf netjes verkregen spullen verkoopt. En Fairtrade Max Havelaar, een keurmerk dat zelf niks verkoopt of maakt, maar je simpelweg verzekert dat voor wat je koopt de boer netjes betaalt krijgt.

UTZ verzekert ook eerlijke handel en wel op ‘t gebied van koffie, thee en cacao. Bovendien letten ze ook op milieuvriendelijkheid.

De afgelopen jaren is het Global Organic Textile Standard-keurmerk in opmars. Dat GOTS-logo betekent hetzelfde als het groene EKO-logo al jaren betekent: de stof bestaat voor minstens 70% procent uit 100% biologische vezels.

Pas op voor labels die door fabrikanten zelf in het leven zijn geroepen. Grote merken als Adidas, Nike, PUMA en H&M maar ook bijvoorbeeld Coca Cola bedachten samen de Sustainable Apparel Coalition. Doen praktisch niets meer dan het volgen van de wet, een redelijk wassen neus dus.

Energielabel. Simpel principe: A t/m G waarbij A het milieuvriendelijkst is. Kies je een huis met een goeie beoordeling, dan heb je als ‘t goed is minder stookkosten. Kies je een auto met een gunstig label, dan verbruik je als ‘t goed is minder brandstof en betaal in een goed geval zelfs minder of geen wegenbelasting of bijtelling. Let wel op bij de recentelijk toegevoegde extra groene A+ categorieën.

Vlees, vis, gevogelte en eieren
Milieu Centraal heeft een mooi overzicht van veel keurmerken die je op vlees, vis of gevogelte tegen zult komen. Zo is het Beter Leven kenmerk van de Dierenbescherming een betrouwbare en simpele manier om snel te zien of het dier waar je vlees van koopt het goed heeft gehad. Zowel Milieu Centraal als de Dierenbescherming zelf hebben een heel uitgebreid overzicht per dier- en vleessoort, maar de drie sterren zijn in principe simpel. Eén ster is voor ‘n stap in de goeie richting, twee is flink op weg en drie sterren betekent compleet biologisch, ook in dit geval een beschermde term.

Voor vis kun je het beste afgaan op het MSC keurmerk. Die internationale, onafhankelijke organisatie ziet toe op duurzame visserij waarbij de visstand en natuur niet mogen worden aangetast.

Biologische kippen hebben 't een stuk ruimer dan legbatterij-kippen.

Wat eieren betreft kun je er sinds dit jaar vanuit gaan dat die niet afkomstig zijn uit een legbatterij; die zijn tegenwoordig namelijk verboden in Nederland. Het vervelende is alleen dat er in producten als cakes, koekjes en sauzen nog wel van die legbatterij-eieren verwerkt kunnen zitten. Milieu Centraal tipt dan ook in die gevallen extra goed op te letten. Sowieso hebben zij ook voor eieren een handig en compleet overzicht. Wie gegarandeerd blije eieren wil, kan een kip adopteren. Je krijgt dan bonnen waarmee je in de natuurvoedingswinkel en tegenwoordig ook in veel supermarkten biologische eieren van een van de inmiddels bijna 1 miljoen blije kippetjes kunt halen.