Top 5: lichtkunst bij Amsterdam Light Festival

Deze interactieve lichtkunstwerken zijn de komende weken te zien op de straten en grachten tijdens het Amsterdam Light Festival.

Jaarlijks zet het Amsterdam Light Festival de Amsterdamse binnenstad in de schijnwerpers. Dit jaar is het thema ‘The medium is the message’, een uitspraak van de de Canadese wetenschapper Marshall McLuhan. Hoe deze zevende editie licht wordt gebruikt en of dat dan belangrijker is dan de bijbehorende boodschap, zie je hieronder.

Het Amsterdam Light Festival levert ieder jaar een flink aantal interactieve lichtinstallaties op. Meer dan 600 kunstenaars hebben een concept ingestuurd. Uiteindelijk zijn er 30 kunstwerken geselecteerd. Waar voorheen de wandelroute een andere was dan de vaarroute, is er nu een grote overlap zodat iedereen alles kan zien. 

Code - Frederike Top

Deze mysterieuze reeks van 34 letters en cijfers is het adres van een bitcoinwallet. Je kunt met de code een donatie doen aan het Huis van de Tijd, een stichting voor ouderen met dementie, die daarmee een rondvaart langs het Amsterdam Light Festival kunnen maken. De blockchain heeft ervoor gezorgd dat transacties met het digitale geld voor iedereen inzichtelijk en niet te manipuleren zijn. Er is geen centrale controle meer nodig, zoals dat wel het geval is in de traditionele financiële wereld. Voor de overheid en banken is cryptogeld dan ook een bedreiging, die maakt Top in haar installatie op lumineuze wijze fysiek.

Absorbed by light - Gali May Lucas

Hoofd gebogen, blauw licht in het gezicht: de typische houding van een smartphone-gebruiker. Er zitten drie mensen op het bankje, maar met hun gedachten zijn ze totaal ergens anders. Wat dat voor effect op anderen heeft, kan je bewust ervaren door zelf tussen de figuren te gaan zitten. Dat levert vast een mooie Instagram-foto op.

De telefoon- en computerschermen die ons leven letterlijk en figuurlijk verlichten zijn vrijwel onweerstaanbaar. Daardoor houden we ons vaak meer bezig met een virtuele, oppervlakkige werkelijkheid dan met elkaar en de ‘echte’ wereld om ons heen, iets dat Lucas pijnlijk duidelijk maakt in haar sculptuur.

Toch komt er ook een tegenbeweging op gang. Verschillende techbedrijven nemen maatregelen om jou minder naar je smartphone te laten kijken, zoals een timer, confronterende statistieken over je gebruik en een niet-storenfunctie. Of zulke ingrepen echt structureel iets zullen veranderen, is de vraag. Want misschien doen we nog steeds hetzelfde als altijd – contact zoeken met anderen en informatie verzamelen – en is alleen het medium dat we daarvoor gebruiken veranderd?

Ode aan de mol - Piet Hume

"Deze plek is een boodschap... en onderdeel van een systeem van boodschappen... besteed er aandacht aan! Het versturen van deze boodschap was belangrijk voor ons. We beschouwden onszelf als een belangrijke beschaving.” Zou jij begrijpen waar je bent beland als je een tekst leest die zo begint? Deze mysterieuze tekst langs de gracht, is oorspronkelijk opgesteld in 1981 door een wetenschappelijke werkgroep, het Futures Panel. Dit panel werd opgericht om te bedenken hoe indringers bij ondergrondse opslagplaatsen voor nucleair afval konden worden afgeschrikt, nu en in de toekomst. Het radioactieve afval zal er tenslotte 10.000 jaar blijven liggen en vormt al die tijd een groot gevaar voor onze gezondheid.

Dus zocht het Futures Panel naar een universele taal (nuclear semiotics) waarmee ze iedereen – niet alleen mensen uit andere landen maar ook die in de verre toekomst – duidelijk zouden kunnen maken dat zo’n opslag een gevaarlijke plek is. Ironisch genoeg leverde hun onderzoek berichten op die raadselachtig en zelfs een beetje duister zijn, zoals 'Ode aan de mol' laat zien. In ons digitale, verbonden tijdperk is het onderscheid tussen echt en fictief en tussen feit en leugen (of ‘alternatieve feiten’) al steeds lastiger te maken – hoe zal dat in de toekomst zijn?

Aftereal - Yasuhiro Chida

Met een sterretje in de lucht schrijven: een leuk spelletje tijdens de jaarwisseling. Die tekening in de lucht ontstaat door iets dat lichtnawerking heet, in het Engels mooi omschreven als sparkler’s trail effect. Het beeld van de oplichtende vonken wordt een fractie van een seconde vastgehouden in je hersenen (of op je netvlies, daar is de wetenschap nog niet uit), maar wordt tegelijk aangevuld door een nieuw beeld doordat het sterretje en dus het licht beweegt. Met elkaar gecombineerd lijken de beelden een spoor van licht te vormen, en zo ontstaat een vluchtige tekening die er eigenlijk niet is, een afterimage.

Aftereal bestaat uit honderden elastische draden die door kleine motortjes op en neer worden bewogen, en oplichten in het donker door UV-lampjes. Het beeld van de golfbewegingen die de draden maken blijven – net als de lichttekening van het sterretje – steeds even hangen in je brein, en zo lijk je te kijken naar één groot landschap van lijntekeningen.

Chida laat daarmee zien dat de realiteit zoals wij hem ervaren een illusie is, die we zelf maken met onze ogen en hersenen. Onze ogen zijn, ondanks alle smartphones, HD-camera’s en VR-brillen, misschien niet het meest betrouwbare maar nog altijd wel het belángrijkste medium ter wereld.

Waiting - Frank Foole

Je kent het wel, dat draaiende wieltje dat laat weten dat moeten wachten terwijl we downloaden, bufferen, updaten of opnieuw opstarten. En we zijn niet blij als we dat zien. Maar dat wachtsymbool, ooit gebaseerd op een draaiende geheugenschijf, stelt ons ook gerust: klik niet weg, sluit niet af, maar wacht heel even en je zal beloond worden. Je ziet het misschien niet, maar achter de schermen wordt hard gewerkt.

In Frank Foole’s installatie 'Waiting...' hangt het als een modern ‘hiëroglief’ hangt aan de gevel – zal in de toekomst iemand nog weten wat het betekent? Niet alleen dit symbool, maar ook allerlei andere tekens zoals het cassettebandje voor voicemail, de televisie voor YouTube, maar ook bluetooth, wifi of usb-aansluitingen – zijn onderdeel van een nieuwe beeldtaal die in de jaren ’80 samen met computers, besturingssystemen en het internet is ontstaan. Wat er gebeurt als Foole’s wiel is uitgedraaid, mag je zelf komen zien.