Rusland wil zijn eigen internet, maar kan dat wel?

Het Russische parlement heeft gestemd voor 'het digitale IJzeren Gordijn'. Door de nieuwe wet kunnen de autoriteiten het Russische internet isoleren van de rest van de wereld. Ook geeft het mogelijkheden tot censuur. Rusland-correspondent Martijn Smiers legt uit.

1. Waarom wil Rusland überhaupt het internet isoleren?

Het is een stap in de cyberoorlog met de Verenigde Staten. Washington verdenkt Moskou van cyberaanvallen en kwam eind 2018 met een nieuwe strategie: Amerika gaat Rusland, als het nodig is, terughacken. Tegen die 'agressieve' strategie wil Rusland zich verdedigen.

Moskou is vooral beducht voor de grote internetservers die in de VS staan. Washington kan die servers misschien gebruiken om het internet in Rusland op zwart te zetten. Met de nieuwe wet wil men daar een stokje voor steken. Russische providers worden verplicht om al het internetverkeer om te leiden langs Russische servers. Zo zijn de servers in de VS niet meer nodig en heeft Washington een wapen minder.

2. Het internet isoleren in een land, kan dat wel?

Dat weten we niet. Het lijkt erop dat Rusland een voorbeeld neemt aan China, waar de autoriteiten met succes websites blokkeren zoals Google, Facebook en YouTube. Het Russische voorstel gaat nog verder: een compleet autonoom internet.

Concreet krijgen internetproviders, op kosten van de overheid, apparaten waarmee ze het internetverkeer omleiden en binnen Rusland houden. Dit wordt ook wel een 'intranet' genoemd. Ook Noord-Korea heeft een eigen intranet waar burgers toegang hebben tot overheidswebsites en een eigen, interne Wikipedia. De autoriteiten hebben daarbij toegang tot deze apparaten en kunnen daarmee ook ongewenste websites blokkeren.

Naar verluidt heeft Rusland al in 2014 getest hoe het zou zijn als het internet zou worden afgesloten van de rest van de wereld. De resultaten zijn niet bekend, al zijn er geruchten dat het eerst werkte, maar dat de buitenlandse websites het na een halfuurtje alweer deden. Inmiddels zijn we alweer vijf jaar verder. Er zou vóór 1 april een nieuwe test komen.

En de censuur dan? Is die er niet al?

Op het Russische internet valt dat wel mee. Onthullingen over MH17, video’s met paleizen van de premier, harde grappen over de president: het is er allemaal. Zeker in vergelijking met de televisie is het internet in Rusland relatief vrij.

De situatie is echter niet ideaal. De autoriteiten hebben vorig jaar meer dan 500 Russen aangeklaagd omdat ze (vroeger) iets op social media hadden gedeeld. Ze riskeerden twee jaar cel. De autoriteiten blokkeren soms videoclips van rappers of zetten nieuwssites onder druk.

De meest geruchtmakende poging om iets online te blokkeren, gebeurde in de lente van 2018. Toen probeerde Rusland de berichtenapp Telegram uit te zetten. Daar kwam protest tegen, ook van de (Russische) baas van Telegram: die omzeilde de blokkade door de app steeds vanaf andere servers te runnen. Het lukte de autoriteiten uiteindelijk niet om Telegram te blokkeren. Met de nieuwe wet en apparatuur zou zoiets wel moeten lukken.

Groot protest tegen Russische blokkade chat-app Telegram

Is iedereen in Rusland voor deze plannen?

Nee. De tegenstanders van Poetin zijn natuurlijk tegen. Oppositieleider Navalny kwam meteen met een video waarin hij de initiatiefnemer van de nieuwe wet beschuldigde van onverklaarbare rijkdom (lees: corruptie). Navalny vloog met een drone over diens paleis in Rusland, zijn villa in Zwitserland en liet foto’s zien van de dure horloges die het parlementslid draagt. Zulke video’s kan je in Rusland allemaal op YouTube bekijken. Nu nog, tenminste.

Maar ook groepen binnen het Poetin-regime zijn tegen. De rekenkamer (die geleid wordt door een relatief liberaal figuur), de nep-oppositie in het parlement en regeringsdeskundigen hebben zich uitgesproken tegen de plannen. Meestal niet zozeer omdat ze isolatie en censuur verkeerd vinden: er zijn vooral vragen bij de uitvoerbaarheid en de kosten. De schattingen lopen nogal uiteen: van 24 miljoen tot 310 miljoen euro eenmalig of mogelijk 1,8 miljard euro per jaar.

Gaat het 'digitale IJzeren Gordijn' er ook echt komen?

Uiteindelijk moet de Doema (de Tweede Kamer) nog twee keer voor de wet stemmen. Daarna gaat het voorstel naar de Senaat (de Eerste Kamer) en vervolgens naar president Poetin. Of hij vóór is, weten we niet zeker, maar het lijkt er wel op. In het recente verleden heeft het Kremlin wetten gesteund die de overheidscontrole op het Russische internet vergroten. En de regering werkt al een paar jaar aan dit plan.