Coronapaniek werkt nepnieuws in de hand

Nu ook Nederland in de ban is van het coronavirus, wordt nepnieuws over Covid-19 aan de lopende band verspreid. Dit kan leiden tot grote ongerustheid en onduidelijkheid.

Allerhande huis-tuin-en-keukentips waarmee je het virus niet zou oplopen, filmpjes van mensen die zomaar op straat neervallen getroffen door Covid-19, en berichten over een ziekenhuis in Noord-Brabant waar de situatie niet meer onder controle zou zijn.

Geloofwaardig en correct

Zomaar een greep uit de nieuwtjes die de laatste dagen de ronde doen op sociale media en die snel zijn verspreid. In tijden van paniek zijn ontwikkelingen die voldoen aan je verwachtingspatroon gemakkelijk met een druk op de knop verspreid. Of de inhoud van die posts wel geloofwaardig of honderd procent correct is, wordt snel over het hoofd gezien.

Afgelopen weekend tweette de Franse minister van Solidariteit en Gezondheid, Olivier Véran, dat ontstekingsremmende pijnstillers als ibuprofen de infectie van het virus kunnen verergeren:

"Daar is geen wetenschappelijk bewijs voor", stelt het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). "De bewering is gebaseerd op een artikel in The Lancet, maar daarin wordt gesteld dat dit een hypothese is", aldus een woordvoerder van het CBG.

Zonder die nuance denken veel mensen dat ibuprofen gevaarlijk kan zijn als je het virus hebt opgelopen. Daarover kreeg het CBG de laatste dagen dan ook veel vragen. "We raden overigens wel aan eerder paracetamol te gebruiken, omdat dit goed werkt tegen koorts en pijn, en het heeft minder bijwerkingen."

Maar ook officiële instanties als ziekenhuizen krijgen te maken met nepnieuws. Zo appte een arts in het Amphia Ziekenhuis eind vorige week aan haar kennissen over de situatie ter plaatse. Er waren net vijf besmette personen het ziekenhuis binnengekomen en dat maakte indruk op de arts.

Tientallen telefoontjes

Om te zorgen dat haar kennissenkring de ernst van de situatie zou beseffen, stuurde ze een WhatsApp-bericht. Afgelopen zondag was haar appje op sociale media aangevuld en aangedikt, bevestigt het Amphia Ziekenhuis na berichtgeving over de kwestie in de Volkskrant.

De situatie zou volgens haar bericht uit de hand lopen en de zorgcapaciteit ter plaatse dreigde overbelast te raken. Ongeruste patiënten, ongerust personeel en tientallen telefoontjes naar het ziekenhuis waren het gevolg.

Zo werkt groepsimmuniteit

"Opvallend is nu dat er veel gedeeld wordt in WhatsApp-groepen en dat is voor ons factcheckers moeilijker te overzien, want dat zijn besloten groepen", zegt Peter Burger, factchecker en docent nieuwe media aan de Universiteit Leiden. "WhatsApp-berichten worden in kleine kring gedeeld en snel doorgestuurd. Er wordt weinig kritisch naar de inhoud gekeken. Zo is de omloopsnelheid van dat soort media heel snel, en het bereik groot."

Twijfelachtige beweringen

Niet alleen in Nederland wordt nepnieuws zo verspreid. Over de hele wereld doen twijfelachtige beweringen over het coronavirus de ronde. Facebook en het International Fact Checking Network, een collectief van dertig factcheckteams, maakten gisteren bekend 1 miljoen dollar beschikbaar te stellen voor steun aan factcheckers die alle fake news rondom Covid-19 ontkrachten.

Burger, die samen met studenten van de Universiteit Leiden nieuwsberichten factcheckt, is de afgelopen tijd al allerhande vormen van nepnieuws tegengekomen. Zoals een Chinese arts die beweert dat je weet of je corona hebt als je probeert je adem 10 seconden in te houden.

Dat is een zinloze en onbetrouwbare gezondheidsclaim, zegt Burger. "Maar ik zie ook onverantwoordelijke zieke grappen. Bijvoorbeeld een vervalst screenshot van een nieuwsbericht van een hogeschool dat werd rondgestuurd, met het bericht dat daar corona is uitgebroken."

Volgens Burger zijn het enkelingen die dit fabriceren. "Feitelijk is het erger dat iedereen het doorstuurt." Om te voorkomen dat je nepnieuws doorstuurt, adviseert de docent nieuwe media de HALT-methode. Dat betekent:

• Ho!

• Analyseer de bron

• Lokaliseer betere berichtgeving

• Traceer de oorspronkelijke context van het nieuws